W każdej pracy dyplomowej, naukowej a nawet zaliczeniowej posługujemy się lub przynajmniej inspirujemy cudzą pracą. Poniżej pokrótce opisuję, w jaki sposób należy umieszczać przypisy bibliograficzne.

W skrócie: jeżeli przygotowujesz bibliografię niewłaściwie, to przynajmniej bądź konsekwentny w popełnianiu błędów i niech cała wygląda jednolicie.

W poście przedstawiam w krótkim wstępie problemy związane z bibliografią. Jeżeli spieszysz się, zajrzyj na koniec gdzie znajduje się przykładowa bibliografia. Możesz zajrzeć także do generatora bibliografii, który przygotowałem walcząc z bibliografią do swoich prac (pozwala on na podstawie katalogu Biblioteki UŚ wygenerować opis książki po podaniu jej sygnatury lub numeru ISBN).

Jak zwykle w zagadnieniach związanych z estetyką nie ma dobrej, uniwersalnej metody podawania źródeł bibliograficznych. W zależności od kraju, uczelni, wydziału, instytutu i wreszcie - prowadzącego wymagania te mogą się różnić. W zasadzie regulują to normy: PN-ISO 690:2002 dla prac drukowanych i PN-ISO 690-2:1999 dla wydawnictw elektronicznych (tak podaje Biblioteka Uniwersystetu Wrocławskiego, warto zobaczyć, co fachowcy piszą o bibliografii). Podejrzewam jednak, że na palcach kilku rąk można by policzyć promotorów, którzy sięgnęli do tych norm. Ponadto oprócz norm istnieje mnóstwo funkcjonujących standardów dotyczących formatowania bibliografii, pochodzących od różnych uczelni, wydawnictw itd. Przykładowo narzędzie BiBTeX, służące do generowania bibliografii posiada domyślnie ok 200 styli formatowania samego spisu bibliografii. Aby sprawę jeszcze skomplikować stosuje się nawet różne rozwiązania dotyczące sortowania spisu bibliografii czy sposobu odnoszenia się do pozycji bibliograficznej w tekście. Jak więc właściwie przygotować bibliografię, skoro źle sformatowana bibliografia jest jedną z najczęstszych przyczyn ,,zwrotów''?

Moje zalecenia dotyczące przygotowywania bibliografii są oczywiście tylko zaleceniami, nie ponoszę odpowiedzialności za ewentualne zwroty. Ponadto zawsze należy mieć na uwadze zasadę ,,szef ma zawsze rację'' i kierować się wpierw wytycznymi promotora. Zalecenia przedstawiam w pierwszej kolejności ogólne, dotyczące spisu bibliograficznego, a następnie z rodziałem na nauki humanistyczne i techniczno-przyrodnicze wskazówki dotyczące cytowania w tekście.

Spis bibliograficzny

Spis bibliograficzny umieszczamy na końcu pracy, jednak przed ewentualnym indeksem. Przyjmuje różne postacie, m. in.:

1. numerowanej listy (najczęstsza praktyka w naukach przyrodniczych),
2. nienumerowanej listy (częsta praktyka w publikacjach książkowych),
3. listy złożonej z klucza (którym posługujemy się w tekście) i opisu bibliograficznego.

Ponadto może być posortowany alfabetycznie lub też według kolejności cytowania. Może być też podzielony na części odpowiadające poszczególnym rozdziałom pracy i w obrębie tych części być odpowiednio posortowany, jednak w pracach dyplomowych raczej się tego nie praktykuje.

Opis bibliograficzny może być sformatowany na przeróżne sposoby, przy czym zgodnie z normami różnie formatuje się opisy dokumentów różnego rodzaju: książek, czasopism itd. Moim zdaniem dobrym zaleceniem dotyczącym formatowania jest pisanie opisu bibliograficznego zwykłą czcionką, z wyróżnianiem tytułu pracy kursywą. Odrębną kwestią jest lista elementów bibliografii. Poniżej przedstawiam wykaz elementów opisu bibliograficznego wg normy PN-ISO 690:2002 (tj. dla prac drukowanych). Pogrubieniem zaznaczone są elementy uznawane za obowiązkowe (na podstawie materiałów z Uniwersystetu Mikołaja Kopernika).

KSIĄŻKA – OPIS CAŁOŚCI

Imię (inicjał) Nazwisko, Tytuł: podtytuł, Odpowiedzialność drugorzędna, Kolejność wydania, Numer tomu, Miejsce wydania: wydawca, rok, strony, a w przypadku bibliografii załącznikowej ISBN.

Przykłady:

1. A. S. Tanenbaum, Sieci komputerowe, Wyd. 4, Gliwice 2004.
2. W. Ford, M. Baum, Secure Electronic Commerce, Upper Saddle River 2000.

 FRAGMENT Z KSIĄŻKI

Imię (inicjał) Nazwisko, Tytuł: podtytuł, Kolejność wydania, Numeracja części, Odpowiedzialność drugorzędna, Miejsce wydania: wydawca, rok wydania, Lokalizacja w obrębie dokumentu macierzystego (strony).

Przykład:

1. P. Pioterek, B. Zieleniecka, Technika pisania prac dyplomowych, Wyd. 4, T. 5, Poznań 2000, s. 15-19.

 ARTYKUŁ Z KSIĄŻKI

Imię (inicjał) Nazwisko, Tytuł: podtytuł artykułu, [w:] Imię Nazwisko autora / autorów książki, Tytuł: podtytuł książki, Kolejność wydania, Miejsce wydania: wydawca, rok, lokalizacja w obrębie dokumentu macierzystego (strony).

Przykład:

1. N. Rajczak, Rola bibliotek cyfrowych w publikowaniu elektronicznym, [w:] M. Kocójowa (red.), Elektroniczne publikacje w bibliotekach, Kraków 2002, s. 21-35.

 WYDAWNICTWA CIĄGŁE (CZASOPISMA, GAZETY, ROCZNIKI, MATERIAŁY SERYJNE) – OPIS CAŁOŚCI

Tytuł czasopisma, Odpowiedzialność, Oznaczenie rocznika / roczników, Oznaczenie zeszytu / zeszytów, Miejsce wydania: wydawca, rok (data) ukazania się czasopisma, Seria. Uwagi. ISSN.

Przykład:

1. IEEE Trans. Inform. Theory, R.1999, nr 45.

 ARTYKUŁ W WYDAWNICTWIE CIĄGŁYM

Imię (inicjał) Nazwisko autora artykułu, Tytuł: podtytuł artykułu, Odpowiedzialność drugorzędna, Tytuł czasopisma, Rok wydania, Oznaczenie zeszytu, tomu, numeru, strony.

Przykład:

1. S. Siwamogsatam, M. Fitz, Improved high rate space-time TCM via orthogonality and set partitioning, Proc. Int Symp. Wireless Personal Multimedia Communications, Albork, Holandia 2001.

 PRACE NIEPUBLIKOWANE

Imię (inicjał) Nazwisko, Tytuł: podtytuł. Typ dokumentu, odpowiedzialność drugorzędna. Miejsce: instytucja, rok, Objętość/Lokalizacja w obrębie pracy,  Uwagi.

Przykład:

1. M. Wróbel, Model Falicova-Kimballa w zewnętrznym polu magnetycznym. Praca magisterska. Katowice: Uniwersytet Śląski, 2008.

Cytowanie w tekście

Odrębnym problemem jest odniesienie się do tekstu (myśli) innego autora. W zasadzie rozróżniam dwa podejścia, nazwijmy je humanistyczne i niehumanistyczne.

Podejście humanistyczne

W podejściu humanistycznym często zdarza się cytować fragmenty innych prac naukowych, np.

Pojęcie aspiracji określa się jako „dążenie do czegoś, pragnienie osiągnięcia czegoś (najczęściej w odniesieniu do ambitnych zamierzeń celów, ideałów życiowych itp.) ambicje, wymagania”.

Przy czym tekst pochodzi z pracy M. Szymczak (red.), Słownik języka polskiego, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1978, str. 89. W jaki sposób dokonać przypisu bibliograficznego? Zwykle umieszcza się go jako przypis w stopce, gdzie zamieszczamy wszystkie ważne informacje (w tym nr strony, na którą się powołujemy, aby czytelnik mógł znaleźć dany fragment). W spisie bibliograficznym zaś umieszczamy już sam opis bibliograficzny. W zasadzie większość cytowań w pracach humanistycznych wygląda mniej więcej w ten sposób. Warto może jeszcze wspomnieć, że jeżeli:

Powołujemy się na tą samą pozycję bibliograficzną w kolejnym (sąsiadującym) przypisie, to zamiast podawać pełny opis bibliograficzny piszemy ,,tamże'' lub ,,ibid.'', np.:

1. A. Sokołowska, Stosunek młodzieży do jej perspektyw życiowych, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967, str. 14.
2. Tamże, str. 16.

przy czym numer strony możemy pominąć, jeżeli jest taki sam jak w poprzednim przypisie.

Jeżeli powołujemy się na dzieło:) już gdzieś wcześniej przez nas cytowane, to podajemy tylko inicjał i nazwisko autora oraz skót op. cit. lub też dz. cyt. (jeżeli cytowaliśmy tylko jedną książkę tegoż autora) lub pierwsze wyrazy tytułu z wielokropkiem (jeżeli cytowaliśmy więcej niż jedną pracę danego autora), np.:

1. A. S. Tanenbaum, op. cit., s. 3.
2. M. Wróbel, The orbital effects....

Ponadto jeżeli odnosimy się do czyjejś myśli, jednak nie powołujemy się na konkretny fragment poprzedzamy przypis bibliograficzny słowem zob., a gdy chcemy pokazać, że czytaliśmy więcej książek na dany temat niż tylko tą cytowaną wprost, to piszemy por. i wymieniamy inne prace poruszające ten temat.

Podejście niehumanistyczne

W pracach technicznych i przyrodniczych rzadko spotykamy się z cytowaniem wprost czyichś myśli. Zwykle powołujemy się tylko na pewną ideę, fakty lub też wyniki badań. Znacząco to upraszcza cytowanie, niech posłużę się przykładem z życia:

MIMO effectively takes advantage of random fading [1,2,3] and when available, multipath delay spread [4,5], for multiplying transfer rates.

Numerki w kwadratowych nawiasach są numerami pozycji bibliograficznych w spisie, na które się powołujemy. I tyle. Prawda, że proste? Zaletą jest łatwość pisania, wadą - trudność sprawdzenia, czy rzeczywiście powołujemy się na daną pracę (bo w zasadzie trzeba przeczytać całość, aby to sprawdzić). Dlatego też, aby ułatwić życie promotorowi można w kwadratowym nawiasie podać stronę w pracy, na którą się powołujemy, np [1, str 10].

Uwagi końcowe

Zarówno w przypadku prac humanistycznych jak i niehumanistycznych należy mieć na uwadze:

1. Spisy i opisy tworzymy na podstawie danych ze strony tytułowej a nie okładki,
2. Jeżeli nie możemy dotrzeć do jakiejś informacji bibliograficznej, pomijamy ją (jednak to ostateczność),
3. Jeżeli używamy przypisów w stopce, to stosujemy numerację ciągłą w całej pracy,
4. Jeżeli posługujemy się cytatem przytoczonym za inną pracą, zaznaczamy to podając autora cytatu oraz opis bibliograficzny pracy cytującej ten cytat (brzydko to napisałem), poprzedzony słowami cyt. za:,
5. Powtórzę najważniejsze: jeśli zdecydujesz się na odstępstwa od standardów opisywania bibliografii bądź w tym konsekwentny, a najpewniej ujdzie Ci to na sucho (oczywiście o ile nie będą to zbyt daleko idące posunięcia).

 Przykładowa bibliografia

1. A. S. Tanenbaum, Sieci komputerowe, Wyd. 4, Gliwice 2004.
2. W. Ford, M. Baum, Secure Electronic Commerce, Upper Saddle River 2000.
3. P. Pioterek, B. Zieleniecka, Technika pisania prac dyplomowych, Wyd. 4, T. 5, Poznań 2000, s. 15-19.
4. N. Rajczak, Rola bibliotek cyfrowych w publikowaniu elektronicznym, [w:] M. Kocójowa (red.), Elektroniczne publikacje w bibliotekach, Kraków 2002, s. 21-35.
5. IEEE Trans. Inform. Theory, R.1999, nr 45.
6. S. Siwamogsatam, M. Fitz, Improved high rate space-time TCM via orthogonality and set partitioning, Proc. Int Symp. Wireless Personal Multimedia Communications, Albork, Holandia 2001.
7. M. Wróbel, Model Falicova-Kimballa w zewnętrznym polu magnetycznym. Praca magisterska. Katowice: Uniwersytet Śląski, 2008.
8. M. Wróbel, The orbital effects in the modified Falicov - Kimball model. Acta Physica Polonica A, 2009.